«Χρόνια ακούω πως θα τα φτιάξουν»
Μεγάλο «αγκάθι» στην προσπάθεια αναγέννησης στην Αίγινα τα ετοιμόρροπα ή υπό αναστήλωση καποδιστριακά κτίριαΤης Ιωαννας Φωτιαδη
Συνταξιδιώτες μας στο δελφίνι για την Αίγινα είναι ένα ζευγάρι Γερμανών. Με τον τουριστικό οδηγό ανά χείρας, ξεκινούν την περιπλάνησή τους. Ζητούν τη βοήθειά μας για να εντοπίσουν το κτίριο της διακυβέρνησης του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Οταν τους δείχνουμε το Κυβερνείο, η απογοήτευσή τους είναι έκδηλη. «Αυτό είναι; Μα αυτό είναι ερείπιο!», μας λένε με απορία. «Είναι θλιβερό, αλλά τα καποδιστριακά κτίρια έχουν καταντήσει σημεία αρνητικής αναφοράς», παρατηρεί κάτοικος του νησιού.
«Στόχος μας είναι να ανατραπεί το κλίμα αυτό», υπογραμμίζει ο Γιώργος Μπόγρης, δημοτικός σύμβουλος και υπεύθυνος για τα πολιτιστικά. «Θέλουμε να προβάλουμε την προσωπικότητα του Ιωάννη Καποδίστρια και να υπενθυμίσουμε ότι η Αίγινα -και όχι το Ναύπλιο- είναι η πρώτη πρωτεύουσα της Ελλάδας». Για το σκοπό αυτό η Δημοτική Αρχή του νησιού έχει κινητοποιηθεί. Ωστόσο, μεγάλο «αγκάθι» στην όλη προσπάθεια παραμένουν τα ετοιμόρροπα ή υπό αναστήλωση εδώ και χρόνια καποδιστριακά κτίρια. Η γραφειοκρατία και η έλλειψη κονδυλίων καθυστερούν ανεπίτρεπτα τη διαδικασία «αναγέννησης» των μοναδικών αυτών κτισμάτων.
«Ξέρεις πόσα χρόνια ακούω, παιδί μου, ότι θα τα φτιάξουν;», μου λέει με παράπονο η κυρία Αρτεμις που μένει στο σπίτι απέναντι από το Εϋνάρδειο. «Υπολόγισε ότι πλησιάζω τα 80 και ότι όταν το κτίριο λειτουργούσε ως μουσείο ήμουν παιδούλα», θυμάται η ηλικιωμένη γυναίκα. «Στα δεκαεπτά συνήθιζα να πηδάω τα κάγκελα και να μπαίνω στο μουσείο. Με εντυπωσίαζαν τα εκθέματα, τα όμορφα αγάλματα και τα χρυσά σκουλαρίκια... Στο μεταξύ, είχα πιάσει φιλίες με τον φύλακα και δε, με μάλωνε που έμπαινα λαθραία!», αναπολεί γελώντας. Εδώ και πολλά όμως χρόνια η γειτονιά βλέπει το Εϋνάρδειο (ο Ελβετός φιλέλληνας Εϋνάρδος χρηματοδότησε την κατασκευή του, σε σχέδια των Κλεάνθη και Schaubert το 1830) να ρημάζει άδειο και τη σκεπή του να υποχωρεί σταδιακά. To νεοκλασικό κτίριο φιλοξένησε την Εθνική Βιβλιοθήκη και μετατράπηκε πολλάκις σε σχολείο. Από το 1926 μέχρι το 1982 λειτούργησε ως Αρχαιολογικό Μουσείο. Εκτοτε εγκαταλείφθηκε.
Πολλές και διαφορετικές λειτουργίες είχε και το Κυβερνείο, το οποίο εκτός από τις κυβερνητικές υπηρεσίες φιλοξένησε και τον ίδιο τον Ιωάννη Καποδίστρια. «Για μένα ωστόσο το Κυβερνείο συμβολίζει τα εφηβικά μου χρόνια», θυμάται ο νυν δήμαρχος Αιγίνης, Παναγιώτης Κουκούλης, «γιατί εδώ πήγα γυμνάσιο. Πέντε αίθουσες στον επάνω όροφο, μία για κάθε τάξη, συν μια αίθουσα καθηγητών. Η τάξη που “περίσσευε” στεγαζόταν στο ισόγειο», εξηγεί. «Ηταν δύσκολα χρόνια τότε, σε κάθε τμήμα ήμαστε 60 παιδιά και σε κάθε θρανίο στριμωχνόμαστε τρεις. Κάθε πρωί, μας καλημέριζε η προτομή του Καποδίστρια στην είσοδο, έτσι δεν γινόταν να τον ξεχάσουμε. Αλλωστε, στους εκκλησιασμούς βλέπαμε πάντοτε το στασίδι του στη Μητρόπολη, στο οποίο έκτοτε από σεβασμό δεν έχει κάτσει κανένας άλλος, ούτε ο Ελευθέριος Βενιζέλος». Σήμερα, στο πάλαι ποτέ Κυβερνείο στεγάζεται το τοπικό ιστορικό αρχείο και 22.000 τόμοι της τοπικής βιβλιοθήκης.
Οι Φυλακές που στιγμάτισαν το νησί
To κτίριο όμως που έχει στιγματίσει την Αίγινα είναι το Ορφανοτροφείο. «Ο Καποδίστριας το έχτισε σε χρόνο - ρεκόρ -μέσα σε λιγότερο από ένα έτος- προσφέροντας δουλειά σε πολλούς ανέργους της εποχής», επισημαίνει ο κ. Μπόγρης, «η αναστήλωση στον 21ο αιώνα διαρκεί πολύ περισσότερο». Εδώ φιλοξενήθηκαν περίπου 600 ορφανά του Αγώνα, αλληλοδιδακτικό σχολείο, επαγγελματικά εργαστήρια και πολλές υπηρεσίες. «Πολλές γενιές Αιγινητών γνώρισαν το κτίσμα ως Φυλακές», τονίζει ο δήμαρχος Αίγινας. Η ζωή, ωστόσο, των φυλακών δεν ήταν αποκομμένη από εκείνην του νησιού. Αλλωστε, το Δημοτικό Σχολείο βρισκόταν σε απόσταση αναπνοής από το Σωφρονιστικό Ιδρυμα, στο οποίο κρατούνταν ποινικοί αλλά και πολιτικοί κρατούμενοι στον Εμφύλιο και στη δικτατορία. «Πολλοί επώνυμοι αντιστασιακοί και αντιφρονούντες “πέρασαν” από την Αίγινα: ο Μανώλης Γλέζος, ο Αρης Βελουχιώτης, o Nίκος Αμπατιέλος», σημειώνει ο κ. Κουκούλης. «Το γεγονός αυτό σημασιοδότησε πολύ αρνητικά την Αίγινα, που μετατράπηκε για πάνω από 100 χρόνια σε τόπο τιμωρίας». «Τα Σαββατοκύριακα γέμιζε το νησί με συγγενείς των κρατουμένων που έρχονταν για το επισκεπτήριο», θυμάται ο Γιώργος Μπόγρης. Ομως και με τους ίδιους τους κρατουμένους είχαν οπτική έστω επαφή οι κάτοικοι του νησιού, αφού συχνά «μια ομάδα ανθρώπων με δύο φύλακες περπατούσαν μέσα στην πόλη: ήταν εξοδούχοι που έκαναν κάποια εργασία», περιγράφει ο κ. Κουκούλης.
Τα επώδυνα βιώματα
Ολα τα βιώματα όμως δεν είναι εξίσου ανώδυνα. «Συχνά μέσα στη σιγαλιά της νύχτας ακούγαμε τους φυλακισμένους να φωνάζουν όλοι μαζί και σειόταν το νησί. “O διοικητής μάς βασανίζει. Δεν μας δίνει νερό!”, έσκουζαν απελπισμένοι», διηγείται ο δήμαρχος. Εκείνο που σόκαρε πιο πολύ ήταν το θέαμα των αγημάτων εκτέλεσης που έρχονταν από τον Πειραιά. Μέχρι την κατάργηση της θανατικής ποινής, πολλοί κρατούμενοι εκτελέστηκαν στην Αίγινα. Η αναστήλωση του Ορφανοτροφείου ξεκίνησε, αλλά δεν αποπερατώθηκε λόγω έλλειψης κονδυλίων. Οι ιθύνοντες οραματίζονται τη δημιουργία ενός πολιτιστικού πολυχώρου, μέρος του οποίου θα είναι αφιερωμένο στους πάλαι ποτέ πολιτικούς κρατουμένους. «Ευχόμαστε να αποσυνδεθεί η Αίγινα από τις θλιβερές αυτές μνήμες και να γίνει πόλος έλξης για όλους τους Ελληνες», καταλήγει ο δήμαρχος.
Ο Πύργος Μαρκέλλου
Σε πολύ χειρότερη κατάσταση είναι ο Πύργος του Μαρκέλλου, που σήμερα στεγάζει το Καποδιστριακό Πνευματικό Κέντρο. Το πάτωμα έχει ανοίξει, με κάθε βροχή ο χώρος γεμίζει νερά και η σκάλα τρίζει επικίνδυνα στην ανάβαση. Στο ισόγειο βρίσκεται η βιβλιοθήκη του Πνευματικού Κέντρου, που απειλείται λόγω της υγρασίας. Ο πύργος είναι ίσως το παλαιότερο των λεγόμενων καποδιστριακών κτιρίων. «Κάποιοι τον τοποθετούν στον 18ο αιώνα, αλλά οι περισσότεροι τον χρονολογούν από τον 17ο», εξηγεί ο Κώστας Γαβρόγλου, καθηγητής Ιστορίας στο ΕΚΠΑ. «Την εποχή εκείνη χρησίμευε ως παρατηρητήριο για την προστασία από τους πειρατές, επί Καποδίστρια στέγαζε το Ταμείο του ελληνικού κράτους». Στην πλατεία του Μαρκέλλου λειτουργεί αυτήν την εποχή έκθεση με θέμα «Η Ευρώπη του Καποδίστρια».
______________________
- Σπίτια Καποδιστριακής εποχής και ιδρύματα
1. Πύργος Μαρκέλλου: Ψηλός, κόκκινος πύργος Πελοποννησιακού τύπου μ’ επάλξεις και πολεμίστρες. Χτίστηκε στα 1802. Εκεί εγκαταστάθηκε η Αντικυβερνητική επιτροπή στα 1826 όταν η Κυβέρνηση μεταφέρθηκε στην Αίγινα μετά τις ταραχές του Ναυπλίου. Σήμερα το κτίσμα ανήκει στο Δήμο Αίγινας και φιλοξενεί διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις.
2. Κυβερνείο: Επισκευάστηκε λίγο μετά τον ερχομό του Καποδίστρια (12 Ιανουαρίου 1828). Είναι ένα απλό, λιτό κι ευρύχωρο διώροφο σπίτι. Το πρώτο δωμάτιο αριστερά ήταν το γραφείο του Κυβερνήτη. Στο ισόγειο ήταν εγκατεστημένο το Νομισματοκοπείο. Μετά το θάνατο του Καποδίστρια το κτίριο εγκαταλείφθηκε. Αργότερα επισκευάστηκε, έγινε Δημοτικό Σχολείο και στο ισόγειο εγκαταστάθηκε το πρώτο Αρχαιολογικό μουσείο της Αίγινας. Σήμερα στεγάζει το ιστορικό αρχείο. Έχει άμεση ανάγκη ανακαίνισης και φροντίδας.
3. Εϋνάρδειο: Απλό ορθογώνιο κτίριο με δύο αετώματα και μπροστά μια δωρική στοά: Το σημερινό Αρχαιολογικό μουσείο. Χτίστηκε στα 1830 με δωρεά του Γάλλου φιλέλληνα Ιωάννη Εϋνάρδου για να στεγασθεί εκεί το Κεντρικό Σχολείο, που ιδρύθηκε από τον Καποδίστρια {1 Νοεμβρίου 1829) με σκοπό να μορφώσει δασκάλους για τ’ αλληλοδιδακτικά-δημοτικά σχολεία της χώρας.
4. Ορφανοτροφείο - φυλακές: Μεγάλο, ορθογώνιο κτίριο με μια πλακόστρωτη αυλή στη μέση. Ιδρύθηκε απ’ τον Καποδίστρια για να συγκεντρώσει όσα παιδιά ζούσαν απροστάτευτα. Στις 9 Μαρτίου 1829 έφεραν τα πρώτα 66 ορφανά και αργότερα μαζεύτηκαν 500 παιδιά. Μέσα στ’ ορφανοτροφείο λειτουργούσε αλληλοδιδακτικό σχολείο με διευθυντή τον διάκονο Νικητόπουλο. Στο ίδιο κτίριο στεγάσθηκε το πρώτο Ελληνικό Αρχαιολογικό μουσείο και η Εθνική Βιβλιοθήκη ως τα 1834. Εκεί μεταφέρθηκε και το Εθνικό Τυπογραφείο απ’ τα 1826 ως τα 1832. Το ορφανοτροφείο λειτούργησε ως τα 1844.
Αργότερα μετατράπηκε σε φυλακές.
5. Τρικούπη: Εκεί ο Σπυρίδων Τρικούπης έγραψε την ιστορία της Επαναστάσεως και πέρασε τα παιδικά του χρόνια ο Χαρίλαος Τρικούπης. Επίσης σ’ αυτό έγιναν οι πρώτες επίσημες δεξιώσεις.
6. Βούλγαρη: Πέρα προς τον Άγιο Βασίλη σώζεται η έπαυλη του Βούλγαρη, η Περιβόλα, από τα πιο παλιά σπίτια της Αίγινας όπου έμεινε ο Καποδίστριας τον καιρό της πανώλης (1828) και αργότερα ο μηχανικός του τακτικού Θεόδωρος Βαλιανός.
7. Finlay / Μαυροκορδάτου: Στον ασφαλτοστρωμένο δρόμο πριν φτάσουμε στον Ασώματο, δεξιά, βρίσκεται το σπίτι του Finlay που το αγόρασε στα 1825 και το ονόμασε “Κόκκινο Κάστρο”. Κατά την παράδοση, σ’ αυτό το σπίτι έγινε στα 1826 ο πρώτος στη νεώτερη Ελλάδα αποκριάτικος χορός.
8. Κανάρη: Γυρίζοντας προς την πόλη, λίγο πιο πάνω απ’ τον Βογιατζή, υπάρχει το σπίτι του Κανάρη (σημ. Λυκούρη). Είναι διώροφο με μια μικρή τζαμαρία και μια ξύλινη φρίζα γύρω στη στέγη. Εσωτερικά έχει επισκευαστεί.
